Interview: maakbaarheid de baas

06 oktober 2009
Interview: maakbaarheid de baas

PAPENDRECHT - De nieuwe mens. De bijbel spreekt erover. De technologie kan er bijna eentje maken. Wat staat ons te wachten? Jan Anne Bos (68) uit Papendrecht heeft er een proefschrift over geschreven.

De voormalige dominee van de Morgensterkerk is alweer enkele jaren met emeritaat (pensioen voor predikanten). Jan Anne Bos gaat op 13 oktober promoveren met zijn proefschrift ‘Roeien voor het leven’ dat in boekvorm verschijnt

Bent u zenuwachtig voor de verdediging van uw proefschrift?
Jan Anne: Dat was ik enkele weken geleden, maar nu overheerst de opwinding en de tinteling van het avontuur. Ik heb dit nog nooit eerder meegemaakt. Maar het kan natuurlijk niet meer fout gaan.

Hoezo?
Jan Anne: Mijn proefschrift is al door een commissie beoordeeld en zij vonden dat het verdedigbaar was. Ik word natuurlijk nog wel op een aantal punten bevraagd, en ik weet niet waarop. Dat is nog wel spannend.

Waarover gaat uw proefschrift?
Jan Anne: Dat heeft een lange voorgeschiedenis. Als predikant krijg je eens in de vijf jaar een studieverlof van drie maanden. Dat heb ik de laatste twee keer gebruikt om onderzoek te doen naar computers. De eerste keer stelde ik mezelf de vraag wat de kerk kan doen met computers, en de tweede keer benaderde ik het onderwerp vanaf de andere kant; ‘Wat doen computers met de kerk?’. Met dat laatste thema ben ik verder gegaan in de aanloop naar mijn proefschrift.

Want de techniek is bezig en heeft de middelen om zó in te grijpen in de mensensoort dat er een geheel nieuwe mensensoort kan ontstaan. Van de week stond er een artikel in de krant dat er een nieuwe voorouderaap is gevonden, waar wij dan uit tevoorschijn gekomen zouden zijn. Wij, mensen, hebben allerlei ideeën over het verleden, maar het is veel belangrijker om na te denken over de toekomst. Hoe ziet de mens er dan uit. Wij kunnen met de huidige technologie en computerkunde ingrijpen in het DNA van de mens. 

Volgens de evolutietheorie is er telkens per toeval iets veranderd in ons DNA. Als het een goede verandering was, bleef die gehandhaafd in de volgende geslachten. Zo is onze staart verdwenen en daardoor gingen we rechtop lopen. Nu zijn we echter in een tijd aangekomen dat we ons DNA kunnen veranderen.

Wanneer bepaalde onderdelen van het DNA van een kwal worden ingebracht in het DNA van een konijn, ontstaat er een lichtgevend konijn. Dat zijn dingen die tegenwoordig al mogelijk zijn. De techniek is in huis, maar de markt gaat erover in plaats van de democratisch gekozen regeringen. Dat is het probleem dat ik wil aankaarten in mijn proefschrift.

En wat is de oplossing van dat probleem?
Jan Anne: Dat weet ik niet. De kerk heeft altijd vaag gedaan over de nieuwe mensheid, en het wordt tijd dat we erover gaan nadenken. Het proefschrift is dus een poging om te beschrijven dat we ontzettend veel mogelijkheden hebben, maar niet de verantwoordelijkheid om met die mogelijkheden om te gaan.

Een voorbeeld is de atoombom. Die werd uitgevonden, maar we hadden nog geen afspraken gemaakt dat we die niet zouden gebruiken. En zo is het ook met de computer. Die was oorspronkelijk bedoeld om moeilijk rekenwerk te doen, bijvoorbeeld bij volkstellingen, maar inmiddels kunnen die dingen véél meer.

De ontwikkelingen komen over ons heen, en we dreigen de regie kwijt te raken.

Het is ethische discussie die u op gang probeert te brengen?
Jan Anne: Inderdaad, maar ik kan niet de vraag beantwoorden of we een nieuwe mens zouden moeten maken. Ik inventariseer de vragen en ik vind dat we er als mens uiteindelijk beter van moeten worden. De kerk heeft daaraan een belangrijke bijdrage te leveren, vind ik, want we doen in de kerk niet alleen aan godsdienst, maar ook aan mensendienst.

In dat opzicht bent u ook een klokkenluider?
Jan Anne: Dat ook. Ik denk niet dat ik de eerste ben die dit onderwerp aankaart. Maar ik ben wel één van de weinigen die systematisch bezig ben op een terrein waar de kerk de andere kant op kijkt. De kerk is vooral bezig met maatschappelijke vragen, maar straks komt er wellicht een nieuwe versie mens, die ervoor zorgt dat de oude, huidige versie verdwijnt.
Dat klinkt misschien als ‘science fiction’, maar die verhalen bevatten vaak reële elementen. Het wordt mogelijk om een computergeheugen aan te sluiten op de menselijke hersens, waardoor er een nieuwe persoonlijkheid ontstaat. Of we gaan veranderingen doorvoeren in het DNA.

Wat is de rol van de Schepper in dit verhaal?
Jan Anne: De Schepper heeft zich tijdens de schepping willen uitdrukken in de mens. Dat gebeurde in de menswording. God is terug te vinden in de mens. Daarna heeft er een ontwikkeling plaatsgevonden. Het leven is gebaseerd op voortdurende veranderingen in onze cellen. Het cruciale verschil met vroeger is dat we tegenwoordig in staat zijn om in dit proces in te grijpen.

De mens is geschapen met grote mogelijkheden; hij moest tot een zegen zijn, want God zegende de mens. Maar we hebben onze verantwoordelijkheid aan onze laars gelapt en we hebben een wereld geschapen waarin we niet gelukkig zijn. We zijn hard toe aan een nieuw type mens om de kapotte wereld te herstellen. De grote vraag die ik in mijn proefschrift stel, is ‘Hoe krijgen we de regie weer terug zodat de aarde weer leefbaar wordt?’.

U benadert het probleem vanuit een pragmatische en materialistische visie, de bijbel zegt toch dat God de nieuwe hemel en aarde maakt, en de mens zal vernieuwen?
Jan Anne: Dat klopt. En ik wil de bijbel ook niet buiten beschouwing gelaten. In mijn boek schrijf ik een groot hoofdstuk waarin ik bijbels materiaal verwerkt heb. De bijbel is het boek van de verandering. Dat komt het best tot uiting in de opstanding van Jezus. Daarom heb ik een kunstwerk van de opstanding op de kaft van mijn boek geplaatst. De verheerlijkte Heer staat daar op de drempel van het graf. We noemen Jezus de nieuwe mens. De grote vraag is of de nieuwe mens die de techniek kan maken, een variant is op de nieuwe mens zoals God bedoeld kan hebben.

God hult zich in de geschiedenis altijd in het incognito van het toeval. Hij grijpt niet direct in. Hij heeft zich altijd verscholen in de natuurlijke processen. Jezus heeft bijzondere dingen gedaan, maar tegenwoordig kunnen we op het gebied van de medische wetenschap duizenden malen meer dan Jezus gedaan heeft.

Maar in de bijbel staat dat Jezus sprak en het gebeurde, dat is toch wel iets anders dan de manier waarop onze doktoren werken?
Jan Anne: Ik geef ook niet alle antwoorden in mijn boek. Ik breng het vraagstuk van het overleven van de mensheid ter sprake. Als kerk moeten we niet weglopen van de mogelijkheden die de moderne technologie ons biedt. We leven in een ingewikkelde tijd waarin de techniek het steeds meer gaat overnemen van de mensheid.

De beslissing om wel of niet een atoombom te gooien is te ingewikkeld geworden voor mensen. Daar zijn moeilijke procedures voor bedacht die door computers gestuurd worden. Daardoor is het in het nabije verleden bijna tot een kernoorlog gekomen. Het is allemaal te ingewikkeld geworden; als mens sta je bijna buitenspel. Daar moeten we over nadenken. Als kerk, maar ook als individu.

Het proefschrift ‘Roeien voor het leven’ van Jan Anne Bos verschijnt als boek bij uitgeverij Narratio. Het kost 22,50 euro en heeft ISBN 9789052639307.

einde

Meer over:
Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.